پیوند قرنیه (Corneal Transplant)
پیوند قرنیه چیست؟
قرنیه، لایه شفاف و جلویی چشم است که همانند یک پنجره عمل کرده و نور را وارد چشم میکند. سلامت قرنیه برای داشتن دید واضح و شفاف ضروری است و هرگونه تغییر در شکل یا شفافیت آن میتواند عملکرد بینایی را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. عواملی مانند آسیبهای فیزیکی، عفونتهای چشمی یا بیماریهای ارثی میتوانند موجب کدورت یا تغییر شکل قرنیه شوند و در نتیجه تاری دید، حساسیت به نور یا کاهش جدی بینایی ایجاد کنند.
در چنین شرایطی، یکی از مؤثرترین روشهای درمان، پیوند قرنیه است. پیوند قرنیه یک عمل جراحی تخصصی و ظریف است که طی آن بخشی یا تمام قرنیه بیمار با یک قرنیه سالم اهداکننده جایگزین میشود. این جراحی باعث باز شدن مسیر عبور نور به داخل چشم و بازگشت شفافیت قرنیه خواهد شد. بسته به نوع بیماری و شدت آسیب، روشهای مختلفی از پیوند قرنیه مورد استفاده قرار میگیرد.
پیوند قرنیه تنها مختص بیمارانی نیست که دچار کدورت یا صدمات شدید قرنیه شدهاند، بلکه برای مبتلایان به بیماریهای پیشرونده مانند قوز قرنیه (کراتوکونوس)، دیستروفیهای ارثی یا آسیبهای ناشی از جراحیهای قبلی نیز انجام میشود. در بسیاری از این موارد، این جراحی میتواند کیفیت زندگی بیمار را به شکل چشمگیری بهبود بخشد و با بازگرداندن دید شفاف، امکان انجام فعالیتهای روزمره دوباره فراهم شود.
چه کسانی به پیوند قرنیه نیاز دارند؟
- قوز قرنیه پیشرفته (Keratoconus): در این بیماری قرنیه به تدریج نازک و مخروطیشکل میشود و در مراحل اولیه با عینک یا لنز تماسی قابل اصلاح است، اما در موارد پیشرفته، تنها راهکار مؤثر برای بازگرداندن دید، انجام پیوند قرنیه خواهد بود.
- کدورت یا اسکار قرنیه: گاهی به دنبال عفونتهای شدید چشمی، ضربه یا سوختگی شیمیایی، بافت قرنیه شفافیت خود را از دست میدهد و دید بیمار به شدت کاهش مییابد. در این شرایط، جایگزینی قرنیه آسیبدیده با یک قرنیه سالم میتواند بینایی را به شکل محسوسی بهبود دهد.
- بیماریهای ارثی قرنیه (مانند دیستروفی فوکس): این گروه از بیماریهای ژنتیکی باعث اختلال عملکرد لایههای داخلی قرنیه و تجمع مایعات در آن میشوند که به مرور موجب تاری دید و مشکلات جدی بینایی خواهد شد. پیوند قرنیه در این موارد به بازگرداندن شفافیت قرنیه کمک میکند.
- نازک شدن یا سوراخ شدن قرنیه: در برخی بیماریها یا آسیبهای شدید، قرنیه به حدی نازک میشود که خطر پارگی وجود دارد. در چنین شرایطی، پیوند قرنیه به عنوان یک اقدام اورژانسی و نجاتبخش انجام میشود.
- کدورت قرنیه پس از جراحیهای قبلی چشم: بعضی از جراحیهای چشمی ممکن است به تدریج باعث ایجاد آسیب یا کدورت در قرنیه شوند. در این موارد نیز پیوند قرنیه بهترین گزینه برای بهبود کیفیت دید است.
انواع پیوند قرنیه
- پیوند کامل قرنیه (Penetrating Keratoplasty): در این روش، تمام ضخامت قرنیه بیمار برداشته شده و با قرنیه سالم اهداکننده جایگزین میشود. این روش بیشتر برای مواردی به کار میرود که آسیب قرنیه عمیق باشد. پیوند کامل قرنیه یکی از قدیمیترین و موفقترین روشهاست که میتواند دید بیمار را به طور قابل توجهی بهبود بخشد.
- پیوند اندوتلیال (DMEK و DSAEK): این روش مخصوص بیماریهایی است که تنها لایههای داخلی قرنیه دچار مشکل شدهاند، مانند دیستروفی فوکس. در این نوع پیوند، فقط لایههای آسیبدیده جایگزین میشوند و سایر بخشهای سالم قرنیه دستنخورده باقی میمانند. به همین دلیل، روند بهبودی سریعتر است و احتمال عوارض بعد از عمل کمتر خواهد بود.
- پیوند قرنیه با لیزر (Femtosecond Laser-assisted): در این روش پیشرفته، به جای استفاده از تیغ جراحی، برشهای قرنیه با لیزر فمتوسکند انجام میشود. این تکنولوژی دقت بالایی دارد و باعث میشود قرنیه پیوندی دقیقتر در جای خود قرار گیرد. نتیجه این دقت بالا، بهبود کیفیت بینایی و کاهش آستیگماتیسم پس از جراحی است.
- پیوند قرنیه مصنوعی (Keratoprosthesis): در برخی موارد خاص که امکان استفاده از قرنیه طبیعی وجود ندارد، از قرنیه مصنوعی استفاده میشود. این روش به بیماران امید تازهای برای بازگرداندن بینایی میدهد و معمولاً آخرین گزینه درمانی به شمار میآید.
مراحل انجام عمل
- بیحسی موضعی یا بیهوشی کامل: بسته به شرایط بیمار و نوع عمل، چشم قبل از جراحی یا با داروی بیحسی موضعی یا تحت بیهوشی کامل آماده میشود تا بیمار در طول عمل هیچ دردی احساس نکند و پزشک بتواند با دقت کامل عمل را انجام دهد.
- برداشتن بخش آسیبدیده قرنیه: قرنیه بیمار با دقت برش داده میشود و بخش آسیبدیده یا کدر آن برداشته میشود. این مرحله بسیار حساس است و دقت جراح نقش مهمی در موفقیت پیوند دارد.
- جایگزینی با قرنیه سالم اهداکننده: قرنیه سالم و آماده شده از فرد اهداکننده، دقیقاً در محل قرنیه برداشته شده قرار میگیرد. این کار باعث بازگرداندن شفافیت قرنیه و مسیر طبیعی عبور نور به داخل چشم میشود.
- بخیهزدن قرنیه جدید: در بیشتر روشهای پیوند، قرنیه اهداکننده با بخیههای ظریف در جای خود ثابت میشود. در برخی روشهای پیشرفته، مانند پیوند با لیزر یا پیوند لایهای، نیاز به بخیه کمتر است و در برخی موارد حتی بدون بخیه انجام میشود که روند بهبودی سریعتر و راحتتر خواهد بود.
مراقبتهای قبل و بعد از عمل
مراقبتهای قبل از عمل پیوند قرنیه
قبل از جراحی، انجام معاینات کامل چشم ضروری است تا وضعیت قرنیه و سلامت عمومی بیمار بررسی شود. پزشک ممکن است نیاز داشته باشد تا برخی داروها قبل از عمل قطع یا جایگزین شوند تا خطر خونریزی یا عوارض دیگر کاهش یابد. همچنین بهتر است در روز عمل از آرایش چشم یا استفاده از عطر و ادکلن خودداری شود تا از ایجاد عفونت و تحریک چشم جلوگیری شود و محیط جراحی کاملاً بهداشتی باشد. رعایت این نکات ساده اما مهم میتواند به موفقیت عمل و کاهش خطرات پس از جراحی کمک کند.
مراقبتهای بعد از عمل پیوند قرنیه
پس از جراحی، رعایت دقیق دستورالعملهای پزشک اهمیت بالایی دارد. استفاده منظم از قطرههای چشمی تجویز شده، شامل قطرههای ضدالتهاب و آنتیبیوتیک، از جمله اقدامات حیاتی است تا خطر عفونت کاهش یافته و فرایند ترمیم با سرعت و کیفیت مناسب انجام شود. همچنین لازم است از مالیدن یا فشار دادن چشم خودداری شود، چرا که این کار میتواند باعث جابهجایی قرنیه پیوندی یا آسیب به بخیهها شود. استفاده از محافظ چشمی یا عینک آفتابی در روزها و هفتههای ابتدایی به حفاظت چشم از ضربه، نور شدید و گرد و غبار کمک میکند. مراجعه منظم به پزشک جهت بررسی بخیهها، وضعیت ترمیم و سلامت بینایی، بخش مهمی از فرایند درمان است و به اطمینان از موفقیت عمل و جلوگیری از عوارض احتمالی کمک میکند.
سوالات متداول
- آیا این جراحی درد دارد؟
خیر، به دلیل بیحسی موضعی بیمار درد احساس نمیکند. - آیا این روشها دائمی هستند؟
در بسیاری از بیماران نتایج پایدار است، ولی نیاز به پیگیری منظم وجود دارد. - چقدر بعد از عمل میتوانم به کار برگردم؟
اغلب بیماران بعد از چند روز میتوانند فعالیتهای روزمره را شروع کنند.

