آبریزش چشم (Epiphora)
آبریزش چشم
آبریزش چشم، که در اصطلاح پزشکی به آن Epiphora گفته می‌شود، یکی از مشکلات شایع چشمی است که با ترشح بیش از حد اشک از چشم‌ها مشخص می‌شود. این وضعیت می‌تواند به‌صورت گذرا (acute) یا مزمن (chronic) بروز کند و تاثیر قابل توجهی بر کیفیت زندگی فرد داشته باشد، از جمله اختلال در انجام فعالیت‌های روزمره، مطالعه، کار با کامپیوتر و حتی رانندگی.
از منظر چشم‌پزشکی، آبریزش چشم معمولاً نشانه‌ای از یک اختلال زمینه‌ای است و نه یک مشکل مستقل. این اختلال می‌تواند ناشی از مشکلات تولید اشک، انسداد مسیر تخلیه اشک یا تحریکات سطح چشم باشد. به همین دلیل، بررسی دقیق منبع آبریزش برای انتخاب درمان مناسب ضروری است.
در بسیاری از بیماران، آبریزش همراه با علائم دیگری مشاهده می‌شود که می‌تواند به تشخیص علت کمک کند. این علائم شامل سوزش و خارش چشم، قرمزی ملتحمه، تورم پلک‌ها و حتی تاری دید گذرا است. شدت و الگوی بروز آبریزش نیز می‌تواند بین عوامل محیطی، آلرژیک، عفونی و ساختاری متفاوت باشد.
به‌طور مثال، در آبریزش ناشی از انسداد مجرای اشکی (nasolacrimal duct obstruction)، اشک تولید شده توسط غدد اشکی نمی‌تواند به مسیر طبیعی خود یعنی بینی تخلیه شود و به‌صورت مداوم روی صورت جاری می‌شود. از سوی دیگر، در آبریزش ناشی از خشکی چشم paradoxical، کاهش کیفیت و کمیت اشک باعث تحریک عصبی قرنیه می‌شود و به‌صورت جبرانی تولید اشک افزایش می‌یابد.
با توجه به اینکه آبریزش چشم می‌تواند نمایانگر طیف وسیعی از اختلالات چشمی و سیستمیک باشد، تشخیص دقیق آن نیازمند ارزیابی جامع شامل معاینه فیزیکی چشم، بررسی عملکرد مجاری اشکی و مطالعه سابقه پزشکی بیمار است.
علل آبریزش چشم
آبریزش چشم به طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شود: علل محیطی و موقتی و علل پزشکی یا ساختاری.
1. علل محیطی و موقتی
این نوع معمولاً کوتاه‌مدت است و با تغییر شرایط کاهش می‌یابد:
- خشکی چشم واکنشی: چشم خشک باعث ترشح جبرانی اشک می‌شود، شایع در افرادی که زیاد با کامپیوتر کار می‌کنند یا در محیط خشک هستند.
- آلرژی: گرده، گرد و غبار، حیوانات یا دود باعث التهاب و آبریزش همراه با خارش و قرمزی می‌شوند.
- محیط‌های تحریک‌کننده: باد، نور شدید، دود یا بخار شیمیایی می‌تواند موجب آبریزش موقت شود.
2. علل پزشکی یا ساختاری
این نوع ناشی از مشکلات داخلی چشم یا مجرای اشکی است:
- عفونت چشم (Conjunctivitis): التهاب ملتحمه به دلیل باکتری، ویروس یا آلرژی باعث ترشح اشک می‌شود.
- انسداد مجرای اشکی: مسدود شدن مسیر تخلیه اشک، مادرزادی یا ناشی از التهاب و جراحی.
- اختلالات پلک و مژه: افتادگی پلک یا مژه‌های رو به داخل باعث تحریک قرنیه و افزایش اشک می‌شود.
- التهاب یا سنگ غدد اشکی: تجمع مواد یا التهاب مزمن غدد اشکی باعث آبریزش طولانی‌مدت می‌شود.
علائم همراه آبریزش چشم
آبریزش چشم معمولاً تنها یک علامت نیست و اغلب با مجموعه‌ای از علائم دیگر همراه است که می‌تواند به تشخیص علت زمینه‌ای کمک کند:
ترشح مداوم اشک: حتی در شرایط عادی و بدون محرک‌های محیطی، اشک روی گونه‌ها جاری می‌شود. این حالت معمولاً ناشی از انسداد جزئی مجرای اشکی یا تولید جبرانی اشک در خشکی مزمن چشم است.
خارش و سوزش: احساس ناراحتی، خارش یا سوزش چشم‌ها علامتی از التهاب یا تحریک سطح چشم است و گاهی همراه با مالش چشم می‌تواند ترشح اشک را افزایش دهد.
قرمزی ملتحمه یا پلک‌ها: التهاب یا عفونت چشم باعث قرمزی و تورم پلک‌ها و ملتحمه می‌شود و یکی از شاخص‌های مهم در تشخیص علت آبریزش است.
احساس جسم خارجی یا شن در چشم: برخی بیماران حس می‌کنند چیزی در چشمشان وجود دارد؛ این احساس معمولاً ناشی از خشکی قرنیه، مژه‌های رو به داخل یا التهاب سطح چشم است و موجب افزایش ترشح اشک می‌شود.
تاری دید موقت: تجمع اشک روی قرنیه باعث کاهش وضوح دید می‌شود و تاری معمولاً با پلک زدن یا پاک کردن اشک برطرف می‌شود، اما اگر همراه با درد یا ترشح چرکی باشد، می‌تواند نشانه مشکل جدی‌تری باشد.
روش‌های تشخیص آبریزش چشم
تشخیص دقیق علت آبریزش چشم برای انتخاب درمان مؤثر ضروری است و معمولاً توسط چشم‌پزشک متخصص انجام می‌شود. این فرآیند شامل ترکیبی از معاینه بالینی، تست‌های تخصصی و بررسی سابقه بیمار است.
معاینه فیزیکی چشم:
در این مرحله، پزشک سطح چشم، پلک‌ها، ملتحمه، قرنیه و غدد اشکی را بررسی می‌کند. هدف تشخیص علائم التهاب، عفونت، خشکی چشم یا مشکلات مکانیکی مانند افتادگی پلک (Ptosis) یا رشد مژه به سمت داخل (Trichiasis) است. معاینه همچنین عملکرد طبیعی پلک‌ها و مسیر تخلیه اشک را ارزیابی می‌کند.تست عبور اشک (Dye Disappearance Test یا Irrigation):
در این تست، قطره‌ای رنگی داخل چشم ریخته می‌شود تا مسیر طبیعی تخلیه اشک و وجود انسداد در مجرای اشکی بررسی شود. نتایج این تست به تشخیص انسداد جزئی یا کامل مجرای اشکی کمک می‌کند و تعیین می‌کند که آیا نیاز به درمان‌های غیرجراحی یا جراحی وجود دارد یا خیر.آزمایشات تکمیلی و تصویربرداری:
در موارد پیچیده یا مزمن، پزشک ممکن است از روش‌های تصویربرداری مانند اشعه ایکس با ماده حاجب (Dacryocystography)، سی‌تی اسکن یا آندوسکوپی مجرای اشکی استفاده کند تا انسداد یا ناهنجاری‌های ساختاری دقیقاً شناسایی شوند. این روش‌ها به برنامه‌ریزی درمان‌های تخصصی و جراحی کمک می‌کنند.بررسی سابقه پزشکی و عوامل محیطی:
پزشک درباره سابقه آلرژی‌ها، داروهای مصرفی، جراحی‌های قبلی چشم یا بینی و شرایط محیطی و شغلی بیمار سوال می‌کند. این اطلاعات به شناسایی محرک‌ها یا عوامل زمینه‌ای کمک می‌کند و برای انتخاب روش درمان مناسب بسیار مهم است.
ترکیب این مراحل باعث می‌شود که علت دقیق آبریزش چشم مشخص شود و درمان هدفمند، مؤثر و ایمن برنامه‌ریزی گردد.
درمان آبریزش چشم
درمان آبریزش چشم بستگی به علت زمینه‌ای دارد و ممکن است شامل روش‌های خانگی، دارویی یا جراحی باشد.
1. درمان محافظتی و خانگی
قطره اشک مصنوعی: برای کاهش خشکی چشم و تسکین سوزش.
پاکسازی چشم‌ها: استفاده از محلول‌های شستشوی چشم برای حذف گرد و غبار و آلودگی‌ها.
اجتناب از محرک‌ها: کاهش قرارگیری در معرض باد، نور شدید، دود و گرد و غبار.
استراحت چشم: رعایت قانون ۲۰-۲۰-۲۰ (هر ۲۰ دقیقه، ۲۰ ثانیه به فاصله ۲۰ فوت نگاه کنید) برای کاربران طولانی کامپیوتر.
2. درمان دارویی
قطره‌ها یا پمادهای ضد التهاب و ضد حساسیت: برای کاهش خارش و قرمزی ناشی از آلرژی.
آنتی‌بیوتیک‌ها: در موارد عفونت باکتریایی چشم.
داروهای ضد التهاب موضعی یا خوراکی: در برخی موارد التهاب شدید یا مزمن نیاز به دارو دارد.
3. درمان پزشکی و جراحی تخصصی
باز کردن یا ترمیم انسداد مجرای اشکی: روش‌های غیرتهاجمی مانند ماساژ یا روش‌های جراحی کوچک برای باز کردن مجرا.
اصلاح پلک یا مژه‌های غیرطبیعی: برای افرادی که مشکل افتادگی پلک یا رشد مژه به سمت قرنیه دارند.
جراحی غدد اشکی: در موارد نادر که التهاب یا سنگ‌های غدد اشکی مشکل ایجاد می‌کنند.
چه زمانی باید به چشم‌پزشک مراجعه کرد؟
اگر آبریزش چشم شما مزمن، شدید یا همراه با علائم هشداردهنده است، لازم است فوراً به چشم‌پزشک مراجعه کنید:
ترشح مداوم یا افزایش یافته اشک
درد یا قرمزی شدید چشم
تاری دید یا کاهش وضوح بینایی
ترشح چرکی یا خون‌آلود
تورم یا حساسیت پلک‌ها
نکات مهم پیشگیری از آبریزش چشم
شستشوی روزانه چشم‌ها و پلک‌ها برای جلوگیری از تجمع باکتری و آلودگی.
استفاده از عینک محافظ در محیط‌های بادخیز یا پرگرد و غبار.
رعایت بهداشت دست و صورت و خودداری از مالش چشم‌ها با دست کثیف.
کنترل آلرژی و محیط کاری: کاهش تماس با آلرژن‌ها و استفاده از دستگاه‌های تصفیه هوا.
استراحت و مراقبت از چشم‌ها در استفاده طولانی از صفحه نمایش.